Χώροι δημιουργίας - Δυναμικά βλέμματα: Ο ύπνος της λογικής του Marcel·lí Antúnez Roca | ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

english

Κάθε στιγµή στο χρόνο είναι ατέλευτητα µεταµορφωτική: το παρόν µεταµορφώνεται σε ένα άλλο παρόν, όχι σε µέλλον¹

Espais de creacio, Mirades dinamiques> click on the images to view video on YouTube

Από αριστερά προς τα δεξιά: Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα: graffiti στην είσοδο της Σχολ. Ιστορίας & Γεωγραφίας του Univ.de Barcelona | Marcel.lí Antúnez Roca Ο Ύπνος της Λογικής, 2008 | Marcel.lí Antúnez Roca | Ο ύπνος της Λογικής, λεπτομέρεια

Χρώµα, κίνηση, κόσµος, συζητήσεις, σιωπές· η ζωντάνια και η δυναµική ενός ακαδηµαϊκού χώρου. Το πέρασµα από τη µια κατάσταση στην άλλη – από την ησυχία στο θόρυβο, από την περίσκεψη στη γιορτή, από το µόνος στο µαζί – µπορεί να γίνει απότοµα, ανοιγοκλείνοντας πόρτες ή ανεβοκατεβαίνοντας σκάλες. Και αν ανέβεις µέχρι τον τελευταίο όροφο της Σχολής Ιστορίας και Γεωγραφίας του Πανεπιστηµίου της Βαρκελώνης, θα βρεθείς µπροστά σε µια απροσδόκητη εικόνα: µυστηριώδη τέρατα, φτερά, εντόσθια, φλέβες, βακτήρια, γεννητικά όργανα, σωµατικές εκκρίσεις, µάτια που σε καρφώνουν:

Ο Ύπνος της Λογικής, το δυναµικό-επιτείχιο-σχέδιο (Dibujo Mural Dinámico) του Marcel·lí Antúnez Roca.

Το έργο µας πάει µακριά από την πανεπιστηµιακή πραγµατικότητα, σε ένα όνειρο απόκοσµο όπου το σώµα κοµµατιάζεται και ανασυναρµολογείται µε αυθαίρετο τρόπο. Οι εικόνες που προκύπτουν δρουν απευθείας στο θυµικό, το ένστικτο, το ά-λογο του θεατή· έτσι και αλλιώς, η λογική κοιµάται.

Ξετυλίγοντας το κουβάρι των γραµµών που διασχίζουν την επιφάνεια, διασταυρώνονται / µπλέκουν µεταξύ τους / ψευτοκρύβονται κάτω από το λευκό, και πηγαίνοντας σε βάθος χρόνου, µπορούµε να βρούµε ψήγµατα από διαφορετικές περιόδους της ιστορίας της τέχνης. Ξεκινώντας από την εικονογραφία του σουρεαλισµού, πηγαίνουµε πίσω προς τον Goya –µε το έργο του οποίου Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα συνδέεται όχι µόνο µέσω του τίτλου, αλλά και της σύνθεσης: ένας άντρας έχει γείρει στο τραπέζι και τέρατα τον περικυκλώνουν– περνάµε από µεσαιωνικές τοιχογραφίες µε εικόνες από την κόλαση², για να καταλήξουµε στην αρχαία ελληνική τέχνη, σε αγγεία με μυθικά τέρατα. Σε αυτά δεν µας παραπέµπει µονάχα το θέµα, αλλά και τα εκφραστικά µέσα, ιδίως αυτός ο «τρόµος του κενού που κάποιες φορές εισβάλλει» στον καλλιτέχνη³· άλλωστε η ελληνική µυθολογία συχνά αποτελεί γι’ αυτόν πηγή έµπνευσης.

Τραβώντας µια άλλη κλωστή από το κουβάρι διακρίνουµε ψήγµατα από την πορεία του καλλιτέχνη στην performance· τα σωµατικά υγρά, τα απόκοσµα όνειρα, οι παράξενοι ροµποτικοί µηχανισµοί, το µυθολογικό και το υπέρλογο είναι στοιχεία που πάντοτε διαδραµάτιζαν πρωτεύοντα ρόλο στη δηµιουργία του⁴.

Εξίσου σηµαντική σε αυτήν ήταν η αµφίδροµη σχέση performance-σχεδίου. Όπως λέει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, «το σχέδιο άρχισε να αποκτάει µε τον καιρό µια όλο και µεγαλύτερη σηµασία στο έργο µου. Εγκαταλείποντας τη µεθοδολογία του συλλογικού έργου⁵ βρέθηκα στην ανάγκη να βρω µηχανισµούς που θα µου επέτρεπαν να δω εκ των προτέρων την τελική εικόνα των έργων µου. Το σχέδιο ήταν ένας από αυτούς τους µηχανισµούς…»⁶.

Αρχικά λοιπόν ο καλλιτέχνης χρησιµοποίησε το σχέδιο για να δηµιουργήσει ένα είδος story board που θα προέβλεπε την εξέλιξη της performance. Στη συνέχεια, ακολουθώντας την αντίστροφη πορεία –από την performance στο σχέδιο- ο πάντοτε ανεξάντλητος σε εικονογραφικά και εκφραστικά µέσα Antúnez επινόησε τα επιτείχια-δυναµικά-σχέδια (DMD, dibujos-murales-dinámicos): τοιχογραφίες που ζωγράφιζε, έσβηνε µε χρώµα, ξαναζωγράφιζε, κάλυπτε µε κάδρα που περίκλειαν άλλα σχέδιά του. Στο DMD το έργο αλλάζει κάθε στιγµή· το παρόν µεταµορφώνεται σε ένα άλλο παρόν, όχι σε µέλλον. Οι προηγούµενες φάσεις του έργου διακρίνονται αχνά σαν συνεκτικός ιστός και σκελετός του έργου ταυτόχρονα.

Η εικόνα αυτή δεν είναι καινούρια: κάτι παρόµοιο βλέπουµε στους τοίχους της πόλης κάθε µέρα: graffiti, stencil, αφίσες, installations, συνθήµατα, λεκέδες, χαραγµατιές, ρωγµές συναπαρτίζουν ένα αδιάσπαστο σύνολο. Το τελικό έργο τέχνης δεν είναι µόνο ένα στοιχείο απ’ όλα αυτά, αλλά ο διάλογος µεταξύ τους.

Όµως ο Antúnez δηµιουργεί κάτι περισσότερο από µια πολυδιάστατη εικόνα που µεταµορφώνεται διαρκώς. ∆ε ζωγραφίζει απλά τον τοίχο· κάποιες φορές πέφτει πάνω του, λερώνεται µε χρώµα, ρίχνει χρώµα µε κουβάδες, επεµβαίνει δυναµικά πάνω του και τελικά γίνεται ένα µε την ύλη του έργου του, όπως µπορούµε να δούµε στα φιλµ που καταγράφουν τα DMD⁷.

Το έργο λοιπόν στον Ύπνο της Λογικής δεν είναι µονάχα η τοιχογραφία που έχουµε µπροστά µας: είναι όλες οι προγενέστερες φάσεις, είναι οι κινήσεις του καλλιτέχνη, τα αδιάκοπα ανεβοκατεβάσµατά του στη σκάλα για να καλύψει τον τοίχο, το γέµισµα και το άδειασµα των κουβάδων, οι χορογραφηµένες σχεδόν κινήσεις του.

Το έργο δεν είναι ο τοίχος, είναι ο άνθρωπος µπροστά του και πάνω του. Ο άνθρωπος που του δίνει χρώµα, ο άνθρωπος που του δίνει ζωή.

Και ενώ τα χρώµατα έχουν πια στεγνώσει πάνω στον τοίχο, η ζωή εξακολουθεί να κυλάει από µπροστά του. Ο καλλιτέχνης έχει φύγει, αλλά το έργο βρίσκεται σε ένα ζωντανό χώρο που διασχίζεται απ’ όλους εµάς καθηµερινά, που είτε το προσπερνάµε βιαστικά είτε κοντοστεκόµαστε και συνδιαλεγόµαστε νοερά µαζί του. Μια σχέση αµφίδροµη: Το έργο µας ερεθίζει τη σκέψη ή το συναίσθηµα, εµείς δίνουµε ζωή στο χώρο µπροστά του, άρα και στο ίδιο.

Αυτή τη ζωή προσπαθήσαµε να αιχµαλωτίσουµε στο video «Χώροι δηµιουργίας, ∆υναµικά Βλέμματα»⁸ που δηµιουργήσαµε µε µεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές της Ιστορίας της Τέχνης, στo πλαίσιo του µαθήµατος «Audiovisuals και πολιτισµικές βιοµηχανίες» (Audiovisuals i indústries culturals) υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας Anna Casanovas.

Το video χωρίζεται σε δύο κοµµάτια: τη δηµιουργία του έργου – από την άφιξη του καλλιτέχνη και τη διάλεξη που έδωσε στους παρευρισκόµενους µέχρι την τελική τοιχογραφία– και τη ζωή στο πανεπιστήµιο τις ηµέρες εκείνες – που λίγο πολύ ακολουθούσε τους συνηθισµένους ρυθµούς της. Τα κοµµάτια αυτά διαδέχονται αλλεπάλληλα το ένα το άλλο – µε σηµείο συνάντησης το ανσανσέρ, που ανοιγοκλείνει διαρκώς για να πάει το θεατή από το ένα επίπεδο στο άλλο.

Η καταγραφή ήταν αποτέλεσµα συλλογικής προσπάθειας και ίσως το πιο ενδιαφέρον κοµµάτι της δουλειάς. Ο καθένας από εµάς, προερχόµενος από άλλο τόπο και πολιτισµικό περιβάλλον και κουβαλώντας κάτι από την προσωπική του πορεία και κουλτούρα στις εικαστικές του εµπειρίες, έστρεφε το βλέµµα του σε διαφορετικές λεπτοµέρειες, σκιές στο χώµα, αντανακλάσεις στα τζάµια, συνθήµατα στους τοίχους, συνοµιλίες στα παγκάκια. Κάποιες φορές οι µατιές µας συνέπιπταν, ιδίως στις εικόνες που κατέγραφαν την εξέλιξη του έργου. Το τελικό αποτέλεσµα µπορεί να µην είναι επαγγελµατικό, όµως έχει ενδιαφέρον γιατί κατορθώνει να γεµίσει το κενό µεταξύ έργου και θεατή, έργου και περιβάλλοντα χώρου. Έτσι, µπορεί να µην έχει το κύρος ενός ντοκιµαντέρ ή ενός video art, αλλά κατορθώνει να αιχµαλωτίσει κάτι από το δυναµισµό του έργου στο χώρο και το χρόνο.

Και ο δυναµισµός αυτός θα επεκτείνεται, για όσο κυλάει η ζωή µπροστά από το έργο. Ο σύνδεσµος µε το θεατή: η αναφορά στο σώµα, το όνειρο, το συναίσθηµα. Ο σύνδεσµος µε το χώρο: ο τίτλος του έργου, που, πολύ πριν τη δηµιουργία του, υπήρχε γραµµένος σε ένα graffiti στην είσοδο της σχολής:

«Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα»…

...και το ξύπνηµα της φαντασίας τέχνη.