english
CLICK on images> Videos> Desert Breath or Breathe to view videos
Ένα σύννεφο ζεστής ανάσας στον κρύο αέρα, μερικά βήματα στην άμμο: τα ορατά σημάδια της σωματικής ύπαρξης του ανθρώπου προβάλλουν στιγμιαία προτού τα σκορπίσει ο άνεμος ή τα πάρει η θάλασσα. Κάποιες φορές ο άνθρωπος επιχειρεί να τιθασεύσει τη γη, να τη μετρήσει, να την μεταμορφώσει ή να την σημαδέψει, ώστε να βελτιώσει τη ζωή του.
Σε καλλιτεχνικό επίπεδο, η land art όπως και τα έργα performance και installation που σχετίζονται με τη γη ανάγονται σε αυτό ακριβώς: τον άνθρωπο αντιμέτωπο με τη γη· τα σημάδια αυτής της αντιπαράθεσης. Και όπως όλα τα σημάδια της ανθρώπινης παρουσίας, τα έργα τέχνης που σχετίζονται με τη γη είναι καταδικασμένα στην φθορά και τον αφανισμό από τις δυνάμεις της φύσης. Αυτό που έχει σημασία δεν είναι η μονιμότητα· είναι η παρουσία, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα.
Ενσωματώνοντας τα εφήμερα στοιχεία της γης στην καλλιτεχνική της δημιουργία, η Δανάη Στρατού κατορθώνει να αγγίξει πρωτογενείς πτυχές της ζωής: ύπαρξη, μνήμη, προσπάθεια, φθορά.
Νοήματα που συγκλίνουν στην αναπνοή και το χώμα...
Η γη και η αναπνοή είναι τα πρωταρχικά υλικά και τα κύρια θέματα σε σημαντικό κομμάτι του έργου της. Εδώ θα δούμε τρεις διαφορετικές «αναπνοές»: μια μακρόσυρτη αναπνοή στο πεδίο της αιωνιότητας, μια βαθιά αναπνοή στο πεδίο της μνήμης και μια κοφτή αναπνοή στο πεδίο της συνείδησης.
Για το «Desert Breath» (1997) η Δανάη Στρατού δημιούργησε ένα κολοσσιαίο έργο επιφάνειας 100.000μ2, που αποτελείτο από δυο αλληλένδετες λογαριθμικές σπείρες 178 κώνων· οι κώνοι της μιας σπείρας προεξείχαν από τη γη, ενώ της δεύτερης ήταν σκαμμένοι σε αυτήν· όσο προχωρούσε κανείς από το κέντρο στις παρυφές του έργου οι κώνοι γίνονταν πιο μεγάλοι. Στο κέντρο υπήρχε μια μικρή κυκλική λίμνη.
Η έρημος φαινόταν να αναπνέει· οι κώνοι που προεξείχαν έγιναν οι εισπνοές της γης και αυτοί που ήταν σκαμμένοι στη γη εκπνοές της. Οι κώνοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν σαν αναφορά στην πολιτισμική κληρονομιά της Αιγύπτου, τις πυραμίδες· την ίδια στιγμή, η μορφή τους απηχούσε το τοπίο της ερήμου, που αποτελείται από αμμόλοφους, και καθρέφτιζε τους ανοιχτούς ουρανούς από πάνω, με τις σπείρες να φέρνουν στο νου εικόνες του γαλαξία· μια αντανάκλαση προορισμένη να αλλάξει...
Μακριά από τους ανθρώπους, στη μέση της ερήμου, το έργο αφέθηκε στο έλεος της δύναμης της φύσης που άρχισε να το εξαφανίζει ήδη από τη μέρα της ολοκλήρωσής του.[1] Παρά την μνημειακή κλίμακα, η παροδικότητα του έργου εισάγει μια αναπάντεχη οικειότητα στο αίσθημα που αποπνέει: η διαρκής πάλη του ανθρώπου να φέρει τη γη στα μέτρα του· στιγμιαία σημάδια στο χώμα και φευγαλέες ανάσες της ερήμου -τα ίχνη της ύπαρξής μας που γίνονται σκόνη με το πέρασμα του χρόνου.
Η αναπνοή, το νερό και το χώμα είναι τα τρία βασικά στοιχεία που αρθρώνουν και το «Breathe and water section» (2000), μιας installation που αποτελείτο από δύο ξεχωριστούς χώρους σε μια παλιά αποθήκη. Ενώ το «water section» κυριαρχούνταν από μια λευκή αυστηρότητα, το "breathe section" βυθιζόταν σε ένα μυστικιστικό σκοτάδι: στο ζεστό χώρο της παλιάς αποθήκης δέσποζε ένας διαρκής ήχος αναπνοής που συνόδευε την κεντρική κατασκευή: ένα κομμάτι γης που πάλλονταν, σαν μια ανθρώπινη κοιλιά που φουσκώνει με αέρα και ξεφουσκώνει.
Η εγκατάσταση είχε άμεση απήχηση στους επισκέπτες, που, αντιμέτωποι με την εικόνα της γης που ανέπνεε, επικεντρώνονταν στην δική τους αναπνοή και το σώμα. Αυτή η πρόσληψη -άμεση, προσωπική, εσωτερική- είναι άρρηκτα δεμένη με τη στιγμή που έδωσε τη σπίθα στην φαντασία της Στρατού ώστε να ξεκινήσει να ασχολείται με την αναπνοή: κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού στην άμμο με την κόρη της παρατήρησε πώς η ανάσα του σώματος της κόρης της έδινε κίνηση στην άμμο που το κάλυπτε[2]. Το στοιχείο λοιπόν που ενώνει το έργο της Στρατού τόσο με τις σιλουέτες της Ana Mendieta όσο και με την προσωπική εμπειρία του καθενός είναι τα παιχνίδια της παιδικής ηλικίας, όταν πέφταμε στη λάσπη, βυθιζόμασταν στην άμμο ή στα φύλλα των δέντρων και αφήναμε το χνάρι μας πίσω, αφού πρώτα γινόμασταν ένα με την γη. Το έργο ανάγεται σε μια εξερεύνηση της φύσης, του σώματος και του εαυτού, που ξεκινάει με το παιχνίδι όταν είμαστε παιδιά και συνεχίζει με την τέχνη, τη φιλοσοφία και την επιστήμη όταν μεγαλώνουμε.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η Δανάη Στρατού επιμένει να χρησιμοποιεί την λέξη «Breathe» -Ανάπνευσε/ Αναπνεύστε- και όχι «Breath» -αναπνοή: Μια προστακτική που μας παραινεί να νιώσουμε το σώμα μας, να ζήσουμε συνειδητά και όσο πιο έντονα γίνεται.
Η ίδια προστακτική, b-r-e-a-t-h-e, αναλύεται στα εφτά της γράμματα στην installation «Breathing Circle» (2008)[3]. Μέσα στον κύκλο που δημιουργείται από αυτά τα εφτά γράμματα, μονάχα γη. Από πάνω ψηλά δέντρα που πλαισιώνουν τον ουρανό με τα φυλλώδη κλαδιά τους και κρατούν υποσχέσεις παντοτινής αγάπης χαραγμένες στους κορμούς τους. Αν σταθεί κανείς στο κέντρο του κύκλου -ή ακόμα καλύτερα αν ξαπλώσει μέσα σε αυτόν- ακούει αναπνοές και χτύπους καρδιάς. Οι ήχοι προέρχονται από ηχεία που είναι κρυμμένα στα δέντρα, αλλά στην ουσία μοιάζουν με τον ήχο της γης που αναπνέει και πάλλεται. Η μεταλλική επιφάνεια των γραμμάτων, σαν καθρέφτης, δίνει μια αντανάκλαση των δέντρων, του ουρανού και οποιουδήποτε στέκεται από πάνω -φευγαλέες εικόνες που δημιουργεί το πέρασμα του χρόνου, οι καιρικές συνθήκες και οι κινήσεις των περαστικών.
Τα βασικά στοιχεία της installation -μια δυνατή αναπνοή που επιβάλλει το σταθερό ρυθμό της, η γη και τα γράμματα που αντανακλούν τα δέντρα και την εικόνα μας- αναδεύουν σκόρπιες σκέψεις γύρω από τη σχέση του σώματος με τη φύση. Το κλειδί που τους δίνει συνοχή είναι μονάχα μια προστακτική:
ΑΝΑΠΝΕΥΣΕ.
Danae Stratou, Breathing Circle, 2008
[1] Σύμφωνα με υπολογισμούς το έργο θα κρατούσε μονάχα για έξι μήνες. Το πρόγραμμα "Google Earth" εξακολουθεί να προβάλλει εικόνες του έργου από δορυφόρους, χωρίς να προσδιορίζει την ημερομηνία λήψης.
[2] Την 1η Αυγούστου 2008 συνάντησα την καλλιτέχνιδα κατά τη διάρκεια της installation "Breathing Circle" στη Σάνη της Χαλκιδικής. Μου μίλησε για την ενασχόλησή της με το ανθρώπινο σώμα και τη σχέση του ανθρώπινου σώματος με τη φύση. Μερικές από τις πληροφορίες που παραθέτω εδώ, σχετικά με τις πηγές έμπνευσής της, προέρχονται από αυτή τη συζήτηση.
[3] Αρετή Λεοπούλου και Θοδωρής Μάρκογλου, «Δανάη Στρατού. Breathing Circle», Κείμενο που συνόδευε την installation, Σάνη 2008.