english
Ανάμεσα σε ανάλαφρες πτυχώσεις και καυτές σφαίρες, τελετουργικές performance και εμβληματικές σημαίες, το έργο της Χριστίνας Μήτρεντσε αρθρώνει έναν διάλογο με τους πραγματικούς και συμβολικούς χώρους που εκφράζουν τη γνώση και την ιστορία - τις βιβλιοθήκες και τα μουσεία. Η πρώτη ύλη για το έργο της είναι το βιβλίο· λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία του βιβλίου ως στοιχείου πολιτισμού και γνώσης, η καλλιτέχνις εξερευνά νέες δημιουργικές δυνατότητες κόβοντας και διπλώνοντας τις σελίδες των βιβλίων, στοιβάζοντάς τα, τοποθετώντας τα σε σειρές και πυροβολώντας τα.
Christina Mitrentse, Suppercollector versus Chaosophy, handcrafted-handsanded books, card, screen-printed ribbon & paper, high 12cm x20cm diameter ©mitrentse
Καθώς το βιβλίο μετατρέπεται σε στοιχείο δημιουργίας, οι υλικές του ιδιότητες προβάλλουν πιο έντονα: το δέσιμο, η υφή των σελίδων, η γραμματοσειρά των τυπωμένων γραμμάτων, τα χρώματα των εικόνων. Εκτός από τις εικαστικές του ιδιότητες, το έργο της Μήτρεντσε συμβάλλει στη γένεση νέων ιδεών: Μέσα από τις εγκοπές και τις πτυχώσεις των γλυπτών της, οι λέξεις και οι εικόνες που τυπώνονται στο βιβλίο ανακατανέμονται δίνοντας ζωή σε νέες εικόνες και νοήματα. Έτσι, το κοινό μπορεί όχι μόνο να προσλάβει την εικαστική πλευρά των γλυπτών -των "μανιταριών"- αλλά και να αναλάβει το ρόλο του αναγνώστη, επιχειρώντας να ανασυνθέσει ένα νέο νόημα από τις λέξεις που διαφαίνονται μέσα από τις πτυχώσεις. Μερικές φορές το περιεχόμενο του βιβλίου υποχωρεί πίσω από τη φόρμα του έργου· άλλες φορές η φόρμα υπαγορεύεται από το περιεχόμενο, όπως οι σελίδες μιας έκδοσης για τους Εβραίους στη Γερμανία που σχηματίζουν το αστέρι του Δαβίδ.
Το έργο της Μήτρεντσε τονίζει τη δύναμη των ιδεών που διαδίδονται μέσω των βιβλίων. Στης σημαίες της τα βιβλία ευθυγραμμίζονται κατά τρόπο που συνθέτουν αναγνωρίσιμα σύμβολα πολιτικών ιδεολογιών και καθεστώτων, όπως ο κομμουνισμός, ο ναζισμός, η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η αποδόμηση αυτών των συμβόλων και η αναδόμησή τους με διαφορετικά στοιχεία θα μπορούσε να εκληφθεί ως στοχασμός πάνω στην δύναμη αυτών των ιδεών και των ιστοριών που είναι χαραγμένες σε αυτά. Το κοινό κατέχει σημαντικό ρόλο στον διάλογο που προκύπτει ανάμεσα στο εικαστικό και στο εννοιολογικό. Στο project Add to my library, μια σειρά από performance, η Μήτρεντσε επιτρέπει στους συμμετέχοντες να επιλέξουν τα βιβλία που θα αποτελέσουν κομμάτι του τελικού έργου -επιτρέποντάς τους έτσι να αφήσουν τη σφραγίδα τους στις μορφολογικές και εννοιολογικές αξίες του έργου.
Christina Mitrentse, Emblem VIII: Gamadion or Hindu Swastika ©mitrentse
Οι δράσεις αυτές -που λαμβάνουν χώρα σε μουσεία και βιβλιοθήκες- αποκαλύπτουν ότι το κύριο στοιχείο του έργου της Μήτρεντσε δεν είναι μονάχα το βιβλίο ή οι ιδέες που εκπροσωπεί, αλλά και αποτελεί μια εικαστική έρευνα σχετικά με το μουσείο και το αρχείο. Σύμφωνα με τον Μισέλ Φουκώ «τα μουσεία και οι βιβλιοθήκες είναι ετεροτοπίες στις οποίες ο χρόνος δεν σταματά να συγκεντρώνεται και να ξεπερνά την ίδια του την κορυφή»· καθώς εκφράζουν τη φιλοδοξία να αποτελέσουν ένα χώρο που εκπροσωπεί όλες τις ιστορικές περιόδους, εξυπηρετούν «την ιδέα της δημιουργίας ενός διαχρονικού τόπου που είναι ο ίδιος εκτός χρόνου και προστατεύεται από τη διάβρωσή του» [1]. Εισάγοντας το πεπερασμένο του καλλιτεχνικού γεγονότος σε μια κατά τα άλλα αμετάβλητη ετεροτοπία, η Μήτρεντσε επανασυνδέει το μουσείο ή τη βιβλιοθήκη με την εμπειρία του παρόντος: μέσα από το έργο της, οι άνθρωποι μπορούν συσχετίσουν τα μουσειακά αντικείμενα και ντοκουμέντα με την καθημερινή τους ζωή, όπου μπορούν να αγγίξουν τα αντικείμενα, να τους δώσουν μορφή και όπου φτάνουν στη γνώση μέσα από την εμπειρία.
Από την άλλη πλευρά, η Μήτρεντσε προσφέρει μια εγκάρσια ερμηνεία της ιδέας του αρχείου, του οποίου τα στοιχεία τοποθετούνται στη σειρά σύμφωνα με συγκεκριμένες κανονικότητες. Ο Φουκώ όριζε το αρχείο ως τον κανόνα αυτού που μπορεί να ειπωθεί, το σύστημα που καθορίζει τις πολλαπλές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων. Η πολλαπλότητα του αρχείου αντικατοπτρίζεται στην ετυμολογία του: όπως παρατηρεί ο Ντεριντά, είναι συνδεδεμένο με την ελληνική λέξη Αρχή, που σηματοδοτεί την έναρξη και την εξουσία -το σημείο όπου τα πράγματα ξεκινούν υλικά, ιστορικά ή οντολογικά και ταυτόχρονα την αρχή του δικαίου [ 2]. Με άλλα λόγια, το αρχείο του μουσείου δεν είναι τα αντικείμενα και τα έγγραφα που περιλαμβάνει, αλλά ο αρχικός σκοπός, που συνθέτει τα στοιχεία αυτά σε μια αφήγηση.
Στην περίπτωση του Εβραϊκού Μουσείου της Αθήνας, η Αρχή που πυροδότησε την σύσταση και την επέκτασή του είναι διπλή: από τη μία πλευρά, είναι να δείξει την ιστορία, την παράδοση και τον πολιτισμό της Ελληνικής Εβραϊκής Κοινότητας· από την άλλη, να χρησιμοποιήσει τα ιστορικά διδάγματα από το Ολοκαύτωμα για να προειδοποιήσει για τους κινδύνους της μισαλλοδοξίας, του φασισμού και της έλλειψης ανεκτικότητας απέναντι στο διαφορετικό. Τα αντικείμενα και τα έγγραφα που παρουσιάζονται στο μουσείο συνθέτουν μια κατακερματισμένη ιστορία πολιτιστικής άνθησης, θανατηφόρας καταστροφής και αναγέννησης. Κάθε αντικείμενο που παρουσιάζονται στη συλλογή του μουσείου φέρει ένα μέρος της αφήγησης, μερικές φορές με πιο εύγλωττο τρόπο απ' ότι θα μπορούσαν να περιγράψουν οι λέξεις. Η ιστορία της Ελληνικής Εβραϊκής Κοινότητας υφαίνεται με το ιστορικό παρελθόν της Ελλάδας και της Ευρώπης, και δίνει πολύτιμη επίγνωση για το παρόν, σε μια εποχή όπου οι προοπτικές της πολυπολιτισμικής κοινωνίας διαβρώνονται από τους ίδιους δαίμονες του παρελθόντος. Στο πλαίσιο αυτό, η συλλογή του Εβραϊκού Μουσείου της Αθήνας υπενθυμίζει τι συμβαίνει όταν οι θιασώτες του φασισμού ξεσπούν σε βία κατά των πολιτισμικών μειονοτήτων, ενώ η πλειοψηφία παραμένει απαθής.
Η πιο πρόσφατη σειρά έργων της Χριστίνας Μήτρεντσε επισημαίνει περαιτέρω αυτή την ιδέα: στη σειρά έργων Wounded Books (Τραυματισμένα Βιβλία) πυροβολεί με σφαίρες τα βιβλία. «Τραυματίζοντας» βιβλία που μιλούν για τον ναζισμό και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η Μήτρεντσε ανοίγει τρύπες που συμβολίζουν το βίαιο θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, ένα χάσκον κενό που μας θυμίζει αυτό που δε βρίσκεται πια εδώ. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το κενό εκπροσωπεί την απουσία των ανθρώπων που έχασαν βίαια τη ζωή τους μέσα στη χώρα ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τα "Wounded Books" και το Εβραϊκό Μουσείο που τα φιλοξενεί μιλάνε για αυτό που συνέβη στο παρελθόν, όταν τα ανθρωπιστικά ιδεώδη δέχτηκαν σφοδρή επίθεση, και γι’ αυτό που θα μπορούσε να προκύψει στο μέλλον, αν επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος. Από την άλλη, τα έργα αυτά διαπερνά μια νότα αισιοδοξίας: τα βιβλία είναι τραυματισμένα, αλλά είναι ακόμα εδώ, μπορούμε να φυλλομετρήσουμε τις σελίδες τους και να αναδημιουργήσουμε από τα συμφραζόμενα τις λέξεις που χάθηκαν με το πέρασμα της σφαίρας, όπως ανασυνθέτουμε την ιστορία της Εβραϊκής Κοινότητας μέσα από τα εκθέματα του μουσείου.
Έτσι, τα έργα και τα αντικείμενα αυτά μετατρέπονται σε σύμβολα επιβίωσης.
Η έκθεση Re:Spond/Invent/Create θα λάβει χώρα στο Εβραϊκό Μουσείο της Αθήνας. 11 Μαΐου - 11 Σεπτεμβρίου 2015 (Εγκαίνια 11 Μαΐου, 2015. Performance Metalibrary 11 Μαΐου 7-8 μ.μ.). Για περισσότερες πληροφορίες: christinamitrentse.com και www.jewishmuseum.gr
Υποσημειώσεις:
[1] Michel Foucault, "Of Other Spaces: Utopias and Heterotopias", From: Architecture / Mouvement / Continuité (1984) (Originally: Des Espaces Autres, March 1967).
[2] Jacques Derrida, Archive Fever: A Freudian Impression, Chicago: University of Chicago Press, 1996.