Bill Viola: Mater Dolorosa. Imagines pietatis | ΜΑΡΩ ΨΥΡΡΑ

Body: 

english

BILL VIOLA, Dolorosa, 2000, Color video diptych on two freestanding vertical LCD flat panels framed and hinged together, 11 minute loop, 16 X 24 1/2 X 5 3/4 inches, Edition of 5

 

«Ευλογημένοι όσοι θρηνούν. Γιατί σε αυτούς θα δοθεί ανακούφιση.»[1]

 

H ιστορία της τέχνης των τελευταίων 30 χρόνων, έχει αποδείξει πως οι ιδέες της επαναδιαπραγμάτευσης προηγούμενων καλλιτεχνικών μεθόδων και η επαναδιατύπωση συγκεκριμένων έργων τέχνης, συνιστούν βασικά πεδία ενδιαφέροντος των σύγχρονων καλλιτεχνών. Από το Yasumasa Morimura έως τη Marina Abramović, από τον Jeff Koons μέχρι τον Damien Hirst, από τη Sophie Calle  μέχρι το γκρουπ Bazilebustamante οι σύγχρονοι καλλιτέχνες «λατρεύουν» να αλλάζουν και να παραποιούν τις εικόνες της εικαστικής παράδοσης με διάφορα μέσα και ποικίλες εννοιολογικές προσεγγίσεις.

Η μαζική αναπαραγωγή του έργου τέχνης, οι μεταμοντέρνες ιδεολογίες που αντιμετώπισαν την παράδοση ως σώμα υλικών προς χρήση και όχι ως corpus αξιολογημένων έργων, η παγκοσμιοποιημένη αγορά της τέχνης και η πεποίθηση ότι το κοινό αγοράζει ότι ξέρει, μετέτρεψαν την οικειοποίηση σε θεμελιώδες χαρακτηριστικό της σύγχρονης τέχνης.

Η τεράστια παράδοση της δυτικής θρησκευτικής τέχνης, από νωρίς μπήκε στο στόχαστρο των σύγχρονων καλλιτεχνών. Η οικειοποίηση θρησκευτικών εικονογραφικών τύπων και η απόσπασή τους από το σημασιολογικό τους πλαίσιο με κριτική, σκωπτική και ειρωνική διάθεση, είναι, θα έλεγα η συνηθέστερη προσέγγιση του θέματος από τους σύγχρονους καλλιτέχνες. Ο Damien Hirst με την έκθεση New Religion, ο Maurizio Cattelan με τον καταπλακωμένο από μετεωρίτη Πάπα, η Marina Abramovic ως γυμνή Πιετά και δεκάδες άλλοι καλλιτέχνες ασκούν κριτική στη θρησκεία, μέσα από τεχνικές που σοκάρουν.

Τη θρησκευτική εικονογραφία χρησιμοποιεί και ένας άλλος καλλιτέχνης με τελείως διαφορετικό τρόπο από τους προηγούμενους, o αμερικάνος video artist Bill Viola. Ο Bill Viola, που σπούδασε οπτικοακουστικά μέσα και ιστορία της τέχνης, από την αρχή της σταδιοδρομίας του υιοθέτησε στο λεξιλόγιο του τύπους της δυτικής εικονογραφικής παράδοσης.

Το καλοκαίρι του 1995, ο Bill Viola παρουσίασε τη βιντεοεγκατάσταση Buried Secrets, εκπροσωπώντας τη χώρα του στο διεθνή διαγωνισμό. Στο τελευταίο δωμάτιο παρουσίασε ένα video σε φυσικό μέγεθος, με τίτλο The Greeting, μια επαναδιατύπωση του έργου του Pontormo, «Η Συνάντηση» ή «Ο Ασπασμός».

Ο Bill Viola εντυπωσιάστηκε από τη θεατρικότητα του πίνακα, τα ζωντανά χρώματα και τα εκφραστικά πρόσωπα των μορφών. Έστησε λοιπόν μια σύνθεση παρόμοια με του μανιεριστή, χρησιμοποίησε ηθοποιούς και ακολούθησε πιστά τη διάταξη του έργου. Οικειοποιούμενος το εικαστικό πρότυπο, ο Viola δημιούργησε μια μεταμοντέρνα εκδοχή, χρησιμοποιώντας τις δυνατότητες του video. Το «The Greeting» εγκαινίασε μια νέα εκφραστική περιοχή στη διαδρομή του Bill Viola.

Στα «Passions», μια μεγάλη σειρά που ξεκίνησε το 2000, ο Bill Viola δημιούργησε videos εμπνεόμενα από την εικονογραφία των Παθών του Ιησού. Τα περισσότερα έργα του χαρακτηρίζονται από τον ακραίο ρυθμό της δράσης και την απουσία του ήχου που δίνουν την εντύπωση μιας ζωγραφιάς που σιγά-σιγά κινείται και εξελίσσεται. Όπως είπε εξάλλου και ο ίδιος, βασικός του στόχος ήταν να ζωγραφίσει «αυτό που δεν ζωγράφισαν οι Μεγάλοι Δάσκαλοι, αυτά τα ενδιάμεσα βήματα»[2]. Στα «Passions», οι ηθοποιοί, που χρησιμοποιεί προβαίνουν σε ακραίες αντιδράσεις και υιοθετούν τις στάσεις των μορφών της κλασικής παράδοσης και της αναγέννησης.

H Dolorosa είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα της σειράς. Σε δύο επίπεδες οθόνες που ανοίγουν σαν σελίδες βιβλίου ο αμερικάνος καλλιτέχνης απέδωσε τον θρήνο μιας γυναίκας και ενός άνδρα.Ο τίτλος παραπέμπει ολοφάνερα στη Mater Dolorosa, τον εικονογραφικό τύπο της Μαρίας των Θλίψεων, θέμα ιδιαίτερα διαδεδομένο στην μεσαιωνική τέχνη. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια η Παναγία βίωσε εφτά θλίψεις: την προφητεία του Συμεών, τη φυγή στην Αίγυπτο, την εξαφάνιση του Χριστού για τρεις ημέρες όταν πήγε και δίδασκε παιδί ακόμα στο Ναό του Σολομώντα, το δρόμο του μαρτυρίου, τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωσηκαι την Ταφή.

Ο Dieric Bouts (ή η σχολή του)[3], το 1475 περίπου ζωγράφισε ένα δίπτυχο, με θέμα την Παναγία και το Χρηστό. Η Παναγία απεικονίζεται ως θλιμμένη μητέρα, τα χέρια της βρίσκονται σε στάση προσευχής και το κεφάλι της στρέφεται προς τον πάσχοντα Ιησού, την εικόνα του Ecce Hommo. Η εικονογραφία του Εcce Hommo προέρχεται από το Ευαγγελίου του Ιωάννη και παρουσιάζει τον Ιησού να θρηνεί φορώντας το Ακάνθινο στεφάνι. To θέμα γνώρισε μεγάλη διάδοση μετά το Μεσαίωνα και επηρέασε γενικότερα την εικονογραφία των Παθών.

Το δίπτυχο του Bill Viola, αποτελεί μια ξεκάθαρη αναφορά στο έργο του Bouts. Στα αριστερά, ο Viola «προσωπογραφεί» μια νέα γυναίκα με ολόλευκη επιδερμίδα, κατακόκκινα χείλη και κατσαρά μαλλιά να θρηνεί με τα γαλανά της μάτια ανεστραμμένα προς τα πάνω. Η στάση του κεφαλιού της που στρέφεται προς τα αριστερά παραπέμπει σε Madonna και επιτρέπει συγκρίσεις και με άλλες βιβλικές γυναίκες. Στα δεξιά, ένας άνδρας, αναφορά στο Χρηστό θρηνεί επίσης.

Ο Viola «αποκαθιστά» το δίπτυχο του Bouts, μεταφέρει το θρησκευτικό αίσθημα και την αίσθηση του προτύπου του αλλά, παράλληλα, ενδιαφέρεται και για την ανασύνθεση μιας ιστορίας με τη ματιά του ανθρώπου του 21ου αιώνα. Η ιστορία βέβαια που θέλει να αφηγηθεί είναι δύσκολο να αναγνωστεί. Οι δύο πρωταγωνιστές της «Dolorosa» πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους με κάποιον τρόπο, αφού έχουν τις ίδιες αντιδράσεις. Η απουσία της αιτίας ωστόσο δημιουργεί μεγάλα ερωτηματικά. Διότι για έναν άνθρωπο του Μεσαίωνα ή της Αναγέννησης η εικόνα μιας δακρυσμένης Παναγίας μπορούσε να ερμηνευτεί, αλλά για τους θεατές του 21ου αιώνα δύο άνθρωποι που θρηνούν μπορούν να σημαίνουν πολλά και διαφορετικά πράγματα.

Τα έργα των Παθών του Bill Viola χαρακτηρίζονται στο σύνολό από την απουσία της αιτίας. Με αφετηρία τις imagines pietatis, ο Viola κατάφερε να συνδυάσει αρμονικά την παράδοση με τη σύγχρονη τέχνη.  Οι θεατές γίνονται μάρτυρες ενός σιωπηλού θρήνου που δεν μπορούν να ερμηνεύσουν. Και όμως η χορωδία της σιωπής ασκεί μια πρωτόγνωρη γοητεία…

 


[1] ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΕΦ. 5, 3

[2] Zeitlin, Marilyn (ed.), Bill Viola: Buried Secrets (exh. cat.). Texts by Bill Viola, Carl Haenlein, Susie Kalil and Marilyn Zeitlin. Tempe: Arizona State University Art Museum, 1996, σελ. 16

[3] Ο John Oliver Hand αποδίδει το έργο Mater Dolorosa στον Albrecht Bouts, γιο και μαθητή του Dieric Bouts. Στο βιβλίο του αναφέρεται και σε προτάσεις άλλων ιστορικών σχετικά με τη Mater Dolorosa, οι περισσότερες από τις οποίες θεωρούν τον Dieric Bouts δημιουργό του έργου. Βλ. John Oliver Hand, Prayers and portraits: Unfolding the Netherlandish diptych (exh. cat.), Yale University, New Heaven – London 2007, σ. 40.