Αναπνεύστε! Αναπνοή, ανάσες και ψίθυροι στις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές | ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

Body: 
Σημειώσεις και προσωπικές αναμνήσεις από δύο ημερίδες στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης

español english

Η αναπνοή, παρούσα στην αριστοτελική φιλοσοφία ως το στοιχείο που ενώνει το σώμα με την ψυχή και το άτομο με το περιβάλλον, είναι μία πράξη που περιλαμβάνει κάτι σχεδόν άυλο, ατέρμονης πλαστικότητας και ανοιχτό σε αμέτρητες ερμηνείες. Οι ημερίδες "Αναπνεύστε!" έχουν ως στόχο την προσέγγιση της αναπνοής από μια διεπιστημονική οπτική: η φιλοσοφία, η ιατρική και η καλλιτεχνικές πρακτικές θα αποκαλύψουν διαφορετικές πτυχές συμβάλλοντας στην ανακάλυψη νέων τρόπων σκέψης και εμπειρίας του σώματος.

Photo courtesy of Rufino Mesa

Πάρε μια ανάσα.

Επικεντρώσου σε αυτήν.

Τι πληροφορίες σου φέρνει; Πόσες πτυχές έχει; Πώς μπορείς να την αναλύσεις ή να την μεταμορφώσεις; Πώς μπορεί να σε μεταμορφώσει;

Τόσες ερωτήσεις για μια απλή πράξη.

Κατά τη διάρκεια των δύο ημερίδων με ΄τίτλο "Αναπνεύστε! Αναπνοή, ανάσες και ψίθυροι στις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές", που έλαβε χώρα στη Βαρκελώνη, στις 6 και 7 Απριλίου, οι εισηγητές επεδίωξαν να απαντήσουν διαφορετικές ερωτήσεις σχετικά με την αναπνοή και να χαρτογραφήσουν νέους δρόμους πρόσληψης της αναπνοής, ως βιώματος.

Προερχόμενοι από διαφορετικά επιστημονικά υπόβαθρα, οι εισηγητές ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους σκέψης και αναλύσης· όμως, αυτοί οι δρόμοι διασταυρώθηκαν σε πολλά σημεία -όπως είναι η σύνδεση της αναπνοής με τη ζωή, τη συνείδηση, το θυμικό και τον κόσμο.

Ο Cesar Picado, πνευμονολόγος και ακαδημαϊκός, διερεύνησε το θέμα: "Δύσπνοια ή όταν υπάρχουν δυσκολίες στην αναπνοή"[1]· βασιζόμενος σε μια φυσιολογική ανάλυση της αναπνοής, μίλησε για το πώς ο αέρας μπαίνει στο σώμα και περνάει στους πνεύμονες για επεξεργασία- καθώς και για τις πληροφορίες που μπαίνουν στο σώμα δια μέσου της οσμής. Έπειτα εξήγησε πώς τα αναπνευστικά προβλήματα μπορούν να επηρεάσουν το σώμα και τη ζωή ενός ατόμου, φέρνοντας ως παραδείγματα γνωστές προσωπικότητες που αντιμετώπισαν τέτοια προβλήματα.

Μετά τη "σωματική" αναπνοή, επεκτείναμε την έρευνα στο πεδίο της "πολιτιστικής" αναπνοής. Στην παρουσίασή μου "Εικαστικές μεταπλάσεις της 'Αναπνοής' του Beckett προσπάθησα να δώ πώς διαφορετικές φιλοσοφικές θεωρίες γύρω από την αναπνοή αντανακλούν ευρέως γνωστές αναπνευστικές πρακτικές και αντανακλώνται σε θεατρικά και εικαστικά έργα. Η περίπτωση του Samuel Beckett είναι πρωταρχικής σημασίας γιατί χρησιμοποιεί την αναπνοή ως ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των μινιμαλιστικών έργων του· το έργο του επηρέασε καλλιτέχνες όπως οι Adriano and Fernando Guimaraes, ο Νίκος Ναυρίδης και ο Damien Hirst[2].

Στο τέλος της πρώτης ημερίδας οι εισηγητές μαζί με το κοινό είχαν την ευκαιρία να δουν πώς αυτές οι θεωρίες εφαρμόζονται στην πράξη κάνοντας ασκήσεις αναπνοής. Η καθηγήτρια της γιόγκα Isabel Grajera μύησε τους συμμετέχοντες στην τέχνη της γιόγκα μέσω απλών ασκήσεων αναπνοής. Μέσα από τις υποδείξεις της Grajera το κοινό προσπάθησε να εξερευνήσει την αναπνοή του, βρίσκοντας την εσωτερική του γαλήνη και ελέγχοντας το σώμα και το πνεύμα του. Έτσι, αυτό που προέκυψε ως εμπειρία ήταν το πώς η ελεγχόμενη αναπνοή μπορεί να οδηγήσει σε ένα άλλο επίπεδο συνείδησης.

Η επόμενη μέρα ήταν εξολοκλήρου αφιερωμένη στο έργο του Rufino Mesa "Ψίθυροι σε μια οπή". Ο καλλιτέχνης εισήγαγε το κοινό στη ζωή και την τέχνη του, αφηγούμενος περιστατικά της ζωής του που παρέμειναν στη μνήμη του και διαμόρφωσαν την καλλιτεχνική του συνείδηση: οι δύσκολες αναπνοές ενός φίλου, το ζεστό χνώτο του πατέρα του στα χέρια του για να τα ζεστάνει, διαφορετικά είδη αναπνοής που εκμπέμπουν διαφορετικές ιδέες και συναισθήματα.

Η εξαιρετική ευαισθησία του Rufino Mesa οδήγησε τον καλλιτέχνη στην μετάπλαση αυτών των στιγμών σε έργα τέχνης:[3] να λέει καλημέρα στην ανατολή του ηλίου επί ένα χρόνο[4], να ενσωματώνει "οπές" γεμάτες αναπνοές και μυστικά σε γλυπτά μεγάλης κλίμακας.

Η ίδια ιδέα υπάρχει πίσω από το έργο του "ψίθυροι σε μια οπή" που ήταν το θέμα της συζήτησης ανάμεσα στον καλλιτέχνη, τον ποιητή Alfonso Levy και τον καθηγητή φιλοσοφίας Pere Salabert. Οι δύο ομιλητές ανέλυσαν το έγο του επικεντρώνοντας την προσοχή τους στις βασικές ιδέες που ανακύπτουν σε αυτό: την μαγεία του προφορικού και χειρόγραφου λόγου, την ισχύ της ανθρώπινης θέλησης και τις πολλαπλές πτυχές της δημιουργίας του καλλιτέχνη.

Την ίδια μέρα, ο καλλιτέχνης τοποθέτησε την εγκατάσταση "Ψίθυροι σε μια οπή" στο πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Η εγκατάσταση περιλάμβανε εφτά άδειους χάλκινους σωλήνες στο διάδρομο του Πανεπιστημίου, ένα χώρο που, αν και συνήθως είναι γεμάτος από φωνές και ζωηρές ομιλίες, βήματα και γέλια, ξαφνικά φάνηκε εκκωφαντικά ήσυχος. Οι παρευρισκόμενοι κοιτούσαν τους σωλήνες διστακτικά, χωρίς να ξέρουν τι να πουν. Ό,τι και να έλεγαν θα αιχμαλωτίζονταν στους σωλήνες μαζί με τις αναπνοές τους· ο καλλιτέχνης θα φυλούσε τα μυστικά τους στους σωλήνες, τους οποίους κατόπιν θα ενσωμάτωνε σε ένα μεγαλύτερο γλυπτό.

Έτσι, ένα γλυπτό από πέτρα ή μέταλλο θα αποκτούσε ζωή χάρη στις αναπνοές και τις σκέψεις των συμμετεχόντων. Σαν τον πρωταγωνιστή της ταινίας "In the mood for love"[5], που ομολογεί το μεγάλο του μυστικό σε μια οπή που άνοιξε ο χρόνος στην επιφάνεια ενός αρχαίου κτιρίου, οι άνθρωποι που διαδρούν με την εγκατάσταση μπορούν να βρουν ανακούφιση από ένα συναισθηματικό φορτίο. Είναι μια θεραπευτική διαδικασία για τους συμμετέχοντες, που έχουν την ευκαιρία να εξομολογηθούν τα πιο κρυφά μυστικά τους όχι σε κάποια θρησκευτική φιγούρα ή έναν ψυχολόγο, αλλά σε ένα σχεδόν μυστικιστικό αντικείμενο.

Μετά από μερικές στιγμές αμηχανίας, ο κόσμος άρχισε να προσεγγίζει την εγκατάσταση και να αφηγείται τις ιστορίες του στους άδειους σωλήνες, κλείνοντάς τους στη συνέχεια με καπάκι ώστε να φυλάξουν τις αναπνοές και τα μυστικά τους. Περιμένοντας τη σειρά μου, άρχισα να σκέφτομαι πόσα πράγματα θα ήθελα να διαφυλάξω σε αυτό το σωλήνα για πάντα: σκέψεις, αισθήματα, αναμνήσεις ανθρώπων. Όμως, όταν άνοιξα το καπάκι του σωλήνα και κοίταξα το κενό μέσα, το μόνο πράγμα που βγήκε από το στόμα μου ήταν ένας σύντομος στίχος: "Ανάσκελη να χαίρεσαι την ανατολή των πραγμάτων"[6].

Όταν τελείωσε το συνέδριο ο Rufino Mesa έβαλε τους σωλήνες σε μία βαλίτσα και ξεκίνησε να φύγει. Μια τεράστια βαλίτσα φορτωμένη με τις αναπνοές, τα μυστικά, τις ελπίδες, τις επιθυμίες, τα όνειρα τόσων ανθρώπων. Και όμως, η βαλίτσα φαινόταν παράξενα ελαφριά γι' αυτό το είδος του φορτίου.

Και ο καλλιτέχνης το ζώστηκε χαμογελώντας.

 

[1] You can view the program of the conference here: http://www.artyarqdigital.com/es/news/

[2] Ένα μέρος των βασικών ιδεών της παρουσίασης έχουν ήδη δημοσιευτεί στο Interartive: Χριστίνα Γραμματικοπούλου, "Ανεβάζοντας Beckett: Ο Hirst, ο  Navridis και οι αδελφοί Guimarães παίρνουν μια “Αναπνοή” ", Interartive #4, Νοέμβριος 2008,  https://interartive.org/2008/11/beckett-breath/

[3] Επίσης διαβάστε: Lucila Vilela, “Rufino Mesa: Esculpir Instantes”, Interartive #1, June 2008, https://interartive.org/2008/06/rufino_mesa/

[4] Rufino Mesa, “Fénix o la ciudad del sol”, http://fenixlacomella.blogspot.com/

[5] Ταινία του Wong Kar Wai (2000). Για να δείτε την τελική σκηνή στο YouTube, κάντε κλικ εδώ

[6] Οδυσσέας Ελύτης, "Η Μαρίνα των Βράχων"