english
athensreport.org
Μια πορεία στον αστικό και ψηφιακό χώρο
Όταν έμαθα για το Athens Report της Άννας Λάσκαρη, πριν από μερικούς μήνες, έριξα μια ματιά στην ψηφιακή πλατφόρμα και ήρθα μπροστά σε ένα χώρο γνώριμο. Τις εξεγέρσεις του 2008, τα μνημόνια, τις διαδηλώσεις στο σύνταγμα, τα δακρυγόνα, την καταπίεση, τα είχα δει από μακριά, μέσα από την οθόνη του υπολογιστή μου. Από αυτή την άποψη, ήταν ένα πεδίο οικείο. Ήμουν μαθημένη να βλέπω όσα συμβαίνουν στην Αθήνα μέσα από μια οθόνη, σαν να κάθομαι στη θέση του τρόλεϊ και να βλέπω την πόλη να τρέχει έξω από το παράθυρό μου. Επιπλέον, είχα ήδη μια εμπειρία του αστικού χώρου της Αθήνας, λόγω των συχνών μου επισκέψεων στην πόλη, που μου επέτρεπε να νιώθω πολύ πιο κοντά μου τις εικόνες που έβλεπα στην οθόνη.
Το Athens Report είναι ένα εικαστικό πρότζεκτ και ένα αρχείο καταγραφής γεγονότων που έλαβαν χώρα στην Αθήνα σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, που καλύπτει από το Δεκέμβρη του 2008 μέχρι το Σεπτέμβρη του 2015, και σε μια συγκεκριμένη πορεία, την διαδρομή του τρόλεϊ 11. Πρόκειται για μια περίοδο όπου οι ιστορικές εξελίξεις στην Ελλάδα επιταχύνονται: από τις αστικές εξεγέρσεις που ακολούθησαν τη δολοφονία του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τους αστυνομικούς, στις διαδηλώσεις κατά της επιβληθείσας νεοφιλελεύθερης πολιτικής, και τα μνημόνια που επέφεραν κατάρρευση της οικονομίας και ανθρωπιστική κρίση· μέσα από τις μαρτυρίες της πλατφόρμας βιώνουμε ξανά την καταστολή αλλά και τις πρωτοβουλίες για καλλιτεχνική, πολιτική και ανθρωπιστική δράση.
Ανατρέποντας την παραδοσιακή ιεραρχική οργάνωση του αρχείου, η Λάσκαρη επιλέγει έναν εναλλακτικό τρόπο αφήγησης, μια γραμμή στο χάρτη που υποδεικνύει μια πορεία στην πόλη: η ίδια λέξη που δηλώνει τη μετακίνηση στον αστικό χώρο χρησιμοποιείται και για τις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Το Athens Report πατάει και στις δύο έννοιες της πορείας, ως διαδρομής και ως συλλογικής αντίδρασης.
Η διαδρομή αυτή προβάλλει το αστικό τοπίο ως δυναμικό χώρο, που ανοίγεται στον ψηφιακό και ενώνεται με άλλα πεδία συγκρούσεων πέρα από τη γραμμή του τρόλεϊ και τα όρια της πόλης. Είναι πολλά τα στοιχεία που μπορούμε να διακρίνουμε σε αυτό το συνεχές μεταξύ πραγματικού, επαυξημένου και ψηφιακού χώρου: το αστικό τοπίο αλλάζει από στάση σε στάση, ο κοινωνικός ιστός μεταμορφώνεται από σημείο σε σημείο και από χρόνο σε χρόνο, οι αφίσες υποδηλώνουν τα καλέσματα σε συγκεντρώσεις και το ιδεολογικό υπόβαθρο πίσω από αυτές.
Όμως, τα ντοκουμέντα στην ψηφιακή πλατφόρμα είναι κάτι περισσότερο από μια απλή καταγραφή· η διάδοση των πληροφοριών στον ψηφιακό χώρο τροφοδοτεί και επιταχύνει τα γεγονότα στον αστικό χώρο. Η έμφαση της πλατφόρμας στο Street Art υπερθεματίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ ψηφιακού και αστικού χώρου: το γκραφίτι ήταν αναγνωρισμένο αλλά σχετικά περιθωριακό μέχρι την εμφάνιση του Ίντερνετ. Μέσα από την φωτογραφική καταγραφή των έργων, την διάδοσή τους στο διαδίκτυο και την δυνατότητα πρόσβασης σε έργα απ’ όλο τον κόσμο, η τέχνη αυτή γινόταν ολοένα και πιο δημοφιλής, με αποτέλεσμα να κατακλύσει τα αστικά κέντρα. Με παρόμοιο τρόπο, η καταγραφή των διαδηλώσεων με ψηφιακά μέσα -κινητά, κάμερες- και η διάδοσή τους μέσα από τα social media ενίσχυσε τις αντιδράσεις κατά του συστήματος. Το 2011 διευρύνθηκε το πεδίο των διαμαρτυριών, από το Ταχρίρ στην Πουέρτα ντελ Σολ, και από εκεί στο Σύνταγμα και στη Γουόλ Στρητ. Οι αντιδράσεις είχαν ως αφορμή προϋπάρχοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα -που διαφοροποιούνταν από τόπο σε τόπο- που πιθανώς θα οδηγούσαν σε έκρηξη αργά ή γρήγορα, ωστόσο η γρήγορη αναμετάδοση των γεγονότων στα ψηφιακά μέσα συνέβαλε στην οργάνωση των δράσεων σε παγκόσμια κλίμακα και στην επιτάχυνση των εξελίξεων.
Ένα αρχείο μαρτυριών την εποχή των «εναλλακτικών γεγονότων»
Το Athens Report είναι ένα αρχείο που δημιουργείται από τους ανθρώπους που βιώνουν τα γεγονότα και που συμβάλλουν με την δική τους αφήγηση γι’ αυτά, μέσα από ηχητικά ντοκουμέντα, μαρτυρίες, φωτογραφίες και βίντεο. Η πολυδιάστατη πραγματικότητα που καταγράφεται από τις ψηφιακές τους συσκευές και προβάλλεται στην πλατφόρμα έρχεται σε αντίθεση με την μονοδιάστατη αφήγηση για την κρίση, όπως επιβλήθηκε από την πολιτική εξουσία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Με μια πρώτη ματιά, η πρωτοβουλία της πλατφόρμας έχει το ίδιο αποτέλεσμα με τη ροή των δεδομένων στα social media, που μας φέρνουν μπροστά στα γεγονότα τη στιγμή που εκτυλίσσονται, καταγεγραμμένα από τους ίδιους τους πρωταγωνιστές τους. Υπάρχουν όμως αισθητές διαφορές σε ό,τι αφορά τις πληροφορίες που μας δίνουν αυτά:
Πρώτον, είναι σημαντικό να δούμε όχι μόνο ποιος δίνει την πληροφορία, αλλά και ποιος την κατέχει και ελέγχει τη διάδοσή της: αν είναι η κεντρική εξουσία, οι μεγάλες καπιταλιστικές εταιρείες του διαδικτύου ή οι ίδιοι οι χρήστες. Μόλις οι πληροφορίες που παρέχουν οι χρήστες περνούν στα χέρια του Facebook, του Twitter, του Google, του Whatsapp και των άλλων δημοφιλών μέσων διάδοσης πληροφοριών, τότε αυτές οι πλατφόρμες μπορούν να τις χειριστούν όπως θέλουν, εξαφανίζοντας αφηγήσεις που έχουν ανατρεπτικό περιεχόμενο, και προωθώντας «ακίνδυνες» ιστορίες -γατάκια ή θετικά μηνύματα με hipster εικονογράφηση. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται από τους ρυθμιστές περιεχομένου της εκάστοτε πλατφόρμας, που έχουν τη δύναμη να λογοκρίνουν κατά το δοκούν τις εικόνες, τα κείμενα και τα βίντεο που ανεβάζουν οι χρήστες, απαγορεύοντας οτιδήποτε φαίνεται «δυσάρεστο» και μπορεί να να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα στους χρήστες, ακόμα και αν πρόκειται για ιστορικές φωτογραφίες -η απαγόρευση της εμβληματικής για τον Πόλεμο του Βιετνάμ φωτογραφίας του Nick Ut από το Facebook είναι ένα πρόσφατο παράδειγμα. Αυτή η ροζ ματιά στην πραγματικότητα ξεβάφει και σε άλλες πτυχές της σκέψης των χρηστών, που ενίοτε έχουν την προσδοκία να προειδοποιούνται προτού ακούσουν οτιδήποτε δυσάρεστο ώστε να κλείσουν τα αυτιά τους, ακόμα και αν πρόκειται για ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα.
Από την άλλη, οι αλγόριθμοι που ιεραρχούν τις πληροφορίες στα feeds των social media είναι προγραμματισμένοι να προβάλλουν θέματα που έχουν κερδίσει ήδη πολλά κλικ και like από τους λοιπούς χρήστες και τις επαφές μας, ακόμα και αν οι καταχωρήσεις αυτές αντιστοιχούν σε ψευδείς ειδήσεις. Η πρόσφατη εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ έχει αποδοθεί εν μέρει σε αυτή την αλλοιωμένη ροή των πληροφοριών, που μας περικλείει σε μια «φούσκα» όπου απλά ακούμε την ηχώ των απόψεων ίδιων με τις δικές μας, χωρίς αντίλογο, ενώ παράλληλα προβάλλει ψευδείς ειδήσεις ως αληθινές. Παρομοίως, μέσα από πληρωμένες διαφημίσεις και γνώση της λειτουργίας του αλγορίθμου των μηχανών αναζήτησης, πολλές ομάδες προβάλλουν τη δική τους αλλοιωμένη “αλήθεια” στα αποτελέσματα του Google -για παράδειγμα, αν κανείς αναζητήσει πληροφορίες για το Ολοκαύτωμα, βρίσκεται μπροστά σε σελίδες που ισχυρίζονται ότι δεν συνέβη ποτέ. Έχουμε περάσει σε μια εποχή «μετα-αλήθειας», όπου τα «εναλλακτικά γεγονότα» είναι ένας ευφημισμός για την εύκολη χειραγώγηση των χρηστών που έχουν καταλήξει να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει τίποτα άλλο έξω από αυτό που φτάνει στις οθονες τους.
Δημόσια δράση μέσα σε στον ιδιωτικοποιημένο και εμπορευματοποιημένο ψηφιακό χώρο
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, η ύπαρξη μιας πλατφόρμας σαν το Athens Report αποκτά εξέχουσα σημασία, πρώτον επειδή -σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στα social media και τις μηχανές αναζήτησης- τα ντοκουμέντα έχουν μια οριζόντια οργάνωση στην πλατφόρμα, όχι με βάση το αν θεωρούνται λιγότερο ή περισσότερο σημαντικά, αλλά σύμφωνα με το χρόνο και τον τόπο όπου συνέβησαν. Η ιστορική στιγμή, η εξέγερση, το εξέχον γεγονός, αποκτούν την ίδια βαρύτητα με την καθημερινή εμπειρία της πόλης. Έτσι, προκύπτει μια όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτικότερη εικόνα της χρονικής αυτής περιόδου στον συγκεκριμένο τόπο, από μικρές και μεγάλες ιστορίες που συγκλίνουν.
Είναι εξίσου σημαντικό ότι η πλατφόρμα είναι ανοιχτή σε όσους χρήστες θέλουν να καταθέσουν τη μαρτυρία τους. Η συλλογική συμμετοχή στο αρχείο από ανθρώπους που είναι διατεθειμένοι να αφηγηθούν το τι συνέβη στην πόλη μέσα στα επτά χρόνια που καταγράφει η πλατφόρμα, σημαίνει ότι περνάει στα χέρια τους η δύναμη να ελέγξουν την αφήγηση, με την πρόθεση να είναι κατά το δυνατόν πιστότεροι στα γεγονότα, χωρίς κάποια πολιτική ή οικονομική σκοπιμότητα. Τα ντοκουμέντα της πλατφόρμας είναι προσιτά σε όλους, όχι μόνο για τα λίγα λεπτά που διαρκεί ένα feed update, αλλά σε βάθος χρόνου, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να τα μελετήσουν και να δουν τι συνέβη.
Είναι αυτή η δημοκρατική και επιστημονική προσέγγιση στην αρχειακή καταγραφή, σε συνδυασμό με την καλλιτεχνική ματιά της Άννας Λάσκαρης που δίνουν βάθος στην αφήγηση των πρωταγωνιστών.
Επιπλέον, το Athens Report πάει κόντρα στην εμπορευματοποίηση του ψηφιακού χώρου. Σήμερα οι χρήστες του διαδικτύου περνούν το χρόνο τους σε περιφραγμένους κήπους, στα social media και τα mobile apps που αντιστοιχούν σε εμπορικά καταστήματα, με πρώτιστο στόχο την κατανάλωση και όχι την ενημέρωση. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος του κάθε «καταστήματος» είναι να κρατήσει τους χρήστες μέσα σε αυτό, περιορίζοντας τους εξωτερικούς συνδέσμους -δηλαδή κλείνοντας τις διεξόδους προς άλλες πηγές ενημέρωσης. Αντίθετα, κατά την πρώτη περίοδο του Ίντερνετ, οι σύνδεσμοι μεταξύ των σελίδων δημιουργούσαν έναν απεριόριστο χώρο, ανοίγοντας δρόμους προς πολυάριθμες πηγές γνώσης. Το Athens Report μας επαναφέρει στο δημόσιο χώρο του διαδικτύου, μας καλεί σε μια ανοιχτή πλατφόρμα όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να ενημερώνονται με διαφάνεια, να εκφράζονται και επικοινωνούν, όπως θα έκαναν στους δρόμους της πόλης.
Μέσα σε μια εποχή όπου η ζωή μας καταγράφεται και αναμεταδίδεται λεπτό προς λεπτό -300 εκατομμύρια φωτογραφίες ανεβαίνουν στο Facebook κάθε μέρα και 300 εκατομμύρια ώρες βίντεο ανεβαίνουν στο YouTube κάθε λεπτό- γίνεται επιτακτική η ανάγκη μιας ποιοτικής προσέγγισης στην πληροφορία, μιας κριτικής ματιάς στα ιστορικά γεγονότα. Είναι μεγάλη η πρόκληση να διαδοθεί η φωνή των συμμετεχόντων πέρα από τους περιφραγμένους κήπους και να διατηρηθεί καθαρή μέσα από τις ριπές των «εναλλακτικών γεγονότων». Οι ισχυρές βάσεις του Athens Report στη συλλογική δράση δημιουργούν αισιοδοξία για την πορεία του.
.
Επίσης διαβάστε σ' αυτό το τεύχος: Συνέντευξη με την Άννα Λάσκαρη: Athens Report, ένα διαδραστικό ντοκιμαντέρ και καλλιτεχνικό έργο | ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ
Σχετικά links:
Athens Report, https://athensreport.org/
“Mark Zuckerberg accused of abusing power after Facebook deletes 'napalm girl' post”, https://www.theguardian.com/technology/2016/sep/08/facebook-mark-zuckerberg-napalm-girl-photo-vietnam-war
Frank Furedi, “Too many academics are now censoring themselves”, https://www.theguardian.com/education/2016/oct/11/censor-lecturers-trigger-warnings-students-distressed
Mostafa M. El Bermawy, “Your Filter Bubble is Destroying Democracy”, https://www.wired.com/2016/11/filter-bubble-destroying-democracy/
Holocaust Denial Sees New Dawn With Social Media, http://www.vocativ.com/396817/holocaust-denial-social-media/
Post-truth Politics, https://en.wikipedia.org/wiki/Post-truth_politics
“Donald Trump's team defends 'alternative facts' after widespread protests”, https://www.theguardian.com/us-news/2017/jan/22/donald-trump-kellyanne-conway-inauguration-alternative-facts