english
"Μα τον διάβολο! Δεν μπορώ να κοιμηθώ!". "Ούτε κι εγώ. Αλλά θα κάνω μια προσπάθεια. Είναι ζήτημα αρχών". Δώδεκα ώρες αργότερα, ο ύπνος εξακολουθούσε να είναι το ίδιο πράγμα, ζήτημα αρχών που δεν επιτυγχάνονται στην πραγματικότητα... Η θύελλα είχε φθάσει πριν από την ώρα που την περίμεναν. Το ανθηρό πρόσωπο του Ντόνοβαν έχασε το χρώμα του καθώς έδειχνε με τρεμάμενο δάχτυλο, ενώ ο Πάουελ αξύριστος και με στεγνό στόμα, κοίταγε από το παράθυρο και τραβούσε με απελπισία το μουστάκι του. Σε άλλες συνθήκες το θέαμα θα ήταν ωραίο. Το ρεύμα των ταχύτατων ηλεκτρονίων καθώς έπεφτε πάνω στην ακτίνα ενεργείας φωσφόριζε σε μικροσκοπικές κουκκίδες έντονης λάμψης. Η ακτίνα χανόταν στο αχανές διάστημα γεμάτη από μικροσκοπικά φωτεινά μόρια που στριφογύριζαν σαν να χόρευαν... ¨
Ισαάκ Ασίμωφ, Εγώ το ρομπότ, εκδ. Κάκτος 1976, σ.66
Ο Ντόνοβαν και ο Πάουελ βρισκόταν στον Ηλιακό Σταθμό Νο. 5 αναμένοντας με μεγάλη αγωνία την έκβαση της διαστημικής καταιγίδας που μπορεί να έθετε εκτός τροχιάς τον Ακτινοκατευθυντήρα με τραγική συνέπεια να τινάξει σε πυρακτωμένα ερείπια την Γη, η οποία διακρινόταν από εκεί μόλις σαν μια πολύ λαμπερή κουκκίδα.
Πολλοί οραματιστές της Επιστημονικής Φαντασίας (Ε.Φ.) των μέσων του προηγούμενου αιώνα είχαν χρονολογήσει τα πρώτα διαστημικά ταξίδια της ανθρωπότητας στη δεκαετία που διανύουμε. Το διάστημα στο παρόν ανήκε προκαταβολικά στους ανθρώπους ως τόπος μιας νέας καθημερινότητας. Οι προσδοκίες όμως έχουν ήδη διαψευστεί. Η σχέση των ανθρώπων με το διάστημα παραμένει ακόμη σε εμβρυϊκό στάδιο, περιορισμένη κυρίως σε υποθέσεις επισκευών και συντήρησης τεχνητών δορυφόρων που περιοδεύουν σε στενή τροχιά γύρω από την Γη. Ακόμη και μακρύτερες διαστημικές αποστολές που σχεδιάζονται μέσα στα όρια του ηλιακού συστήματος δεν προβλέπονται επανδρωμένες, ενώ οι ρομποτικές μηχανές που θα τις συνοδεύουν έχουν μικρή σχέση με τα στιλβωμένα ανθρωποειδή που υπακούουν με την βοήθεια των ποζιτρονικών τους εγκεφάλων στους Τρεις Νόμους της Ρομποτικής του Ισαάκ Ασίμωφ. Τα βελτιωμένα ωστόσο όργανα παρατήρησης και καταγραφής των διαστημικών φαινομένων εξοπλίζουν με δελεαστικά οπτικά και ηχητικά επιστημονικά δεδομένα τη σύγχρονη sci-fi φαντασιολογία, η οποία αν και βακχεύει, αποκόπτεται όλο και πιο απέλπιδα από μια ρεαλιστική πραγμάτωσή της. Το διάστημα δεν ανήκει πλέον προκαταβολικά στους ανθρώπους· έχει καταληφθεί ήδη από επιχειρηματικούς κολοσσούς λειτουργώντας παράλληλα ως η κατ'εξοχήν πλατφόρμα προγραμματισμού των παγκόσμιων μιλιταριστικών σχεδίων. Χωρίς ουσιαστική πρόσβαση στον χώρο του διαστήματος το σύγχρονο συλλογικό φαντασιακό περιέχει αποδραματοποιημένες προβολές του, χωρίς να προβλέπονται ούτε στο προσεχές μέλλον πρωταγωνιστές που να ενανθρωπίζονται την άλλοτε προσδόκιμη ενόραση, αυτή μιας εκδημοκρατισμένης ευκαιρίας για επαφή με το διάστημα.
Η αναδυόμενη καλλιτεχνική παραγωγή της Ε.Φ. μεθοδεύει αποκομμένη τα δικά της δυστοπικά ίχνη. Τα έργα μπορούν να επικαλεστούν εσωτερικευμένες εμπειρίες που είναι αισθητά άγνωστες, ή να δημιουργήσουν πιο ρεαλιστικές και αναλόγως εξω-τικές εκδοχές της Ε.Φ. θεματικής παρακαταθήκης.
Left: Sam Burford: "Curling Over Self" (Timelapse photographic detail of the opening shot from Star Wars IV, 2010) | Right: Arish Kapoor: "Cloud Gate" & Luftwerk: "Luminous Field" (interactive video design with sound at Chicago's Millennium Park. Opening Feb. 10, 2012) Photographer: Natasha Jelezkina
Όσα υπολείπονται μετά την επαφή με τα έργα τέχνης που νευρώνουν με την Ε.Φ. είναι βιωμένες εμπειρίες, καταδικασμένες να διακλαδίζονται σε ερμητική εσωτερική συστροφή, αδιάθετες να μεταφορτωθούν στην πραγματικότητα. Η σταδιακή κατάκτηση της τεχνολογίας όπου αθροίζεται νέα επιστημονική γνώση είναι πολύτιμη βορά για επίγειες βλέψεις, αργοκίνητη και δαπανηρή για διαστημικές αποστολές. Τα αστρονομικά παρατηρητήρια συσσωρεύουν ένα απόθεμα εικόνων και πληροφοριών της τοπολογίας του σύμπαντος, η διαδραστική όμως επαφή μαζί τους ανήκει ακόμα στα σενάρια της... μυθικής φαντασίας. Mε αυτή ακριβώς την παρακαταθήκη του μυθολογικού σύμπαντος είναι η νέα καλλιτεχνική παραγωγή Ε.Φ. που συνδιαλέγεται, δίνοντας νέες υποστατές φόρμες στις μυστικιστικές οντογονίες της πανανθρώπινης φαντασίας. Οι ατραποί της Ε.Φ. στον μυθολογικό χάρτη ήταν επακόλουθοι· η ατοπία της Ε.Φ. να εκπληρωθεί καθολικά στην πραγματικότητα, καταβυθίζει τους δημιουργούς της σε αρχετυπικά σύμβολα και μυθικούς χαρακτήρες στα οποία αναζητείται η ενεργειακή δύναμη που δύναται να ντύσει το έργο προκειμένου να απωθηθεί η πνευματική του σιωπή, ο ατέλεστος ευαγγελισμός του.
Joshi Sodeoka: "Universe/ Calibration" (Piece from an ongoing psychedelic/ambient video project, Sibyl 2012)
Στο έργο "Sibyl", ένα βίντεο-πρότζεκτ που βρίσκεται σε εξέλιξη, ο Yöshi Sodeöka εμπνέεται από την αρχαία ελληνική μυθολογία, τις σαμανικές τελετουργίες και τα progressive ροκ άλμπουμ της δεκαετίας του '70 για να οπτικοποιήσει την δική του αφήγηση της συμπαντικής βαθμονόμησης. Η μεταφυσική φιλοσοφία και ο μυστικιστικός θρησκευτισμός εγγράφονται διυλισμένα μέσα από νέες οπτικές που μπορεί να αναφέρονται επικλητικά σε μελλοντικές συνθήκες ή να αποτελούν εγχειρήματα εναλλακτικής συναίσθησης του παρόντος. Η εναλλαγή εικόνων στα βίντεο του Yöshi Sodeöka δημιουργεί μια επιληπτοειδή διάθεση, μια κατάσταση σχεδόν υπνωτισμένης παρατήρησης που δύναται να φέρει κοντύτερα τον θεατή με την μέθεξη μιας καθολικότερης εμπειρίας. To απενσαρκωμένo βίωμα των ψυχεδελικών αυτών διεπαφών, όσο υπερβατικά και αν κομιστεί, παραμένει στα όρια της εικονικής πραγματικότητας. Η υπέρβαση αυτής και η ένταξη των καλλιτεχνικών δράσεων σε πιο ολιστικά πλαίσια με διάθεση για πλαισίωσή τους από την διαστημική τεχνολογία προωθείται από το The Arts Catalyst, έναν οργανισμό που από την δεκαετία του '90 υλοποιεί πρότζεκτ καλλιτεχνών που συνδιαλέγονται με ζητήματα της τεχνολογίας. Η ιδρύτρια και διευθύντρια του ιδρύματος Nicola Triscott ηγήθηκε επίσης στην δημιουργία της επιτροπής ITACCUS το 2008 (Technical Activities Committee for the Cultural Utilization of Space). Το "Kosmica", το πρόσφατο υποστηριζόμενο πρότζεκτ της επιτροπής, αφορά μια σειρά συνεδρίων όπου μέσω παρουσίασης τεχνολογικών-καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων και φιλοσοφικών στοχασμών, επιχειρείται η προαγωγή συζητήσεων και μελετών σχετικών με τις εναλλακτικές και πολιτισμικές χρήσεις του διαστημικού χώρου. Στις 11 Μαρτίου παρουσιάστηκε το συνέδριο Kosmica στο Παρίσι, επικεντρωμένο σε καλλιτέχνες που ασχολούνται με δορυφόρους.
Τα εγχειρήματα είναι εμψυχωτικά, οι δυσκολίες όμως στις συναντήσεις τέχνης και τεχνολογίας απαιτούν μια εκτενή κινητοποίηση διαφόρων αρμόδιων φορέων που θα καλωσορίσουν και θα προβάλλουν τέτοιες πρωτοβουλίες. Η συνεργασία βρίσκεται μόλις σε ένα πρώιμο στάδιο επαφών κι αρκετές από τις καλλιτεχνικές προτάσεις που προωθούνται παραμένουν στα πλαίσια ποιητικών προσομοιώσεων που μπορεί να εμπνέονται από παραμυθιακές θεματολογίες του παρελθόντος, διαθέτουν ωστόσο νεωτεριστικές αναφορές. Στο πρότζεκτ "Moon Goose Analogue" η Agnes Meyer-Brandis ανατρέφει κι εκπαιδεύει 11 χήνες σε έναν αναλογικό-εκθεσιακό σταθμό σεληνιακής εξομοίωσης, μέχρι την στιγμή που θα είναι έτοιμες να αποδημήσουν πετώντας στο φεγγάρι μαζί της. Η ιδέα βασίζεται στο αφήγημα του άγγλου επισκόπου Francis Godwin που στις αρχές του 17ου αιώνα συγγράφει το βιβλίο "The Man in the Moone". Ο Godwin συνθέτει ένα μύθευμα αναφερόμενος παράλληλα σε κάποιες από τις πλέον ρηξικέλευθες επιστημονικές θεωρίες της εποχής του όπως του Γαλιλαίου, του Κέπλερ και του Κοπέρνικου. Η Agnes Meyer-Brandis αναπλάθει την ενδιαφέρουσα αυτή ιστορία του χριστιανού κληρικού που θεωρείται παράδοξα ως το πρώτο λογοτεχνικό έργο Ε.Φ., συνδέοντας ποιητική αδεία τις επιστημονικές παρατηρήσεις του εγχειρήματος με αναμορφώσεις της φαντασίας, της αφηγηματικής τέχνης και των θαυμαστών ουτοπισμών.
Agnes Meyer-Brandis, "Mobile Moon Training, The Moon Goose Colony", 2011,VG-Bildkunst 2011/12, photographer: Tamara Lorenz
Aν και είναι εύκολο να αποδοκιμαστούν ως ενοχλητικά αιθεροβάμονες, τέτοιου είδους καλλιτεχνικές εκφράσεις προσφέρονται ως μήτρες φαντασιακών συλλογισμών που επικρούουν στον παροντικό άτεγκτο τεχνοκρατισμό, δακτυλοδείχνοντας τον ούτως ή άλλως απροκάλυπτο σφετερισμό του διαστήματος από οικονομικούς μηχανισμούς που παραγνωρίζουν τις κοινωνικές απολαύσεις και ωφέλειες μιας εναλλακτικής εξέλιξης.
Η νέα παραγωγή των καλλιτεχνικών έργων Ε.Φ. δρομολογεί την επαναμάγευση του διαστήματος, ένας δημιουργικός αγώνας με την δυνατότητα να επανακαλεστεί το κοινωνικό ενδιαφέρον που χάθηκε κάπου μετά το τέλος του "ψυχρού" ανταγωνισμού ΗΠΑ και ΕΣΣΔ στις διαστημικές αποστολές. Με μια αντιστροφική κίνηση καταγωγικότητας της δράσης, αυτή τη φορά με αγωγό την τέχνη και τις μυστικές, προσωπικές μας ακροάσεις, ίσως η πρόσφορη στιγμή για να μεταμορφωθεί, έστω πειρατικά για αρχή, ο απέραντος απόκοσμος χώρος σε ένα άσυλο νέων δυνατοτήτων για τους ανθρώπους. Το τριήμερο συνέδριο υπό την αιγίδα του Ελευθέρου Πανεπιστημίου του Βερολίνου τον Απρίλη του 2012 με τίτλο: "Envisioning Limits- Outer Space and the End of Utopia", δεν αναγγέλλει λοιπόν μια φυγόμαχη στροφή, αλλά την συγκροτημένη απόκριση μιας επιστημονικής συμμαχίας που κερδίζει όλο και περισσότερους υποστηρικτές, ένα ευχετικό προμήνυμα για το τέλος της ουτοπίας και την αρχή των οραματισμών για υποσκελισμό των σημερινών ορίων, ισορροπώντας ανάμεσα στο πιθανά ανέφικτο και εφικτά απίθανο...
Photo of the Exhibition "Republic of the Moon" (FACT-London, European Touring Exhibition, 2012) Photographer: Brian Slater
Links: http://www.samburford.com http://www.luftwerk.net http://www.sodeoka.com http://www.artscatalyst.org/about/article/moon_goose_colony_-_the_film http://www.artscatalyst.org/experiencelearning/detail/kosmica_paris http://www.pollinaria.org http://www.fact.co.uk/projects/republic-of-the-moon/ http://www.geschkult.fu-berlin.de/en/e/astrofuturismus http://www.ffur.de