Ismael Teira "Compostela: Camiños de Desexo" [2011, OCT]

Body: 

Text by: Marisa Gómez

Ver Atallos en Santiago de Compostela nun mapa máis grande. Click on any image to view gallery.

Compostela: Camiños de Desexo / Compostela: Desire Paths

Declining from the public ways, walk in unfrequented paths
Pythagoras of Samos

A shortcut path, at a first glance, is nothing more but the scar left in the landscape when, trying to shorten the way to a place, repeated steps erode the vegetation opening an alternative path to the established road.

The shortcuts, impossible to open in concrete or in pavements, are frequent in parks or green areas in the cities. Perhaps nothing more than the result of a pragmatic act, they could be read as a symptom of the illness of rush that besieges us nowadays. But, maybe, as indexes of a living space, constantly created and destroyed by those who inhabit it, shortcut paths can be understood as the result of a poetic, performative act. Moreover, interpreted as existential metaphors of the human will to choose one’s way and to  maintain it until it becomes a road, shortcut paths can become a visible trace of a political act. Not by chance, echoing French structuralism, situationism and Bachelard’s Poetics of Space, this shortcut paths are known in urbanism, gardening and landscaping as “Desire Paths”.

Ismael Teira has researched and mapped this phenomenon in the city of Santiago de Compostela, where the notion of way acquires a particular cultural, historical and formal symbolism. A symbolism that allows him to establish a clear distinction between the different ways of crossing the territory following the marked roads – walking, strolling, wandering, peregrinating – and this kind of performative act, usually spontaneous, that creates territory. From this research, that took place between 2008 and 2011, emerged an archive that documents the approximately one hundred meters of shortcut paths in the city in photographs, maps and electronic geolocations; it is built from the artist’s own exploration and intervention in public space.

For Ismael Teira, shortcut paths are “collective and participative examples, social creations that respond to the necessities of the people, existing in a total agreement among all those that walk these paths, who become, almost in inadvertently, responsible for their continuity and maintenance”. The poetics of these social creations becomes a political act, sometimes in such a simple level as challenging the prohibition of stepping on the grass. But, in regard to the metaphor of the “desire path”, the capacity of creating territory and leaving a trace of this very capacity, for the artist it becomes an optimistic metaphor of the socio-political movement that we have been living during the last months: “A lot of meters (of shortcut paths) developed without a leader, without previous planning… Paths created by people, by society itself, without counting on anyone’s else collaboration but themselves, their legs and their desire of walking… If we could create one hundred meters of path all together, ¿why couldn’t we construct a huge shortcut to that society that we all desire?”.

Maybe, decontextualizing Antonio Machado, we could see at “Compostela: Desire Paths” a picture, a vague reflection of that well-known verse… Wanderer, there is no road, the road is made by walking…

___________________________________


Compostela: Camiños de Desexo / Compostela: Caminos de Deseo

Apártate de los caminos frecuentados y camina por los senderos
Pitágoras de Samos

Un atajo no es, en principio, mucho más que la cicatriz que queda en el paisaje cuando, con intención de acortar el camino hacia un lugar, repetidos pasos erosionan la vegetación, abriendo una senda alternativa al camino establecido.

Los atajos, imposibles de abrir sobre el cemento y los adoquines, son frecuentes en parques y zonas verdes de las ciudades. Quizás nada más que el resultado de un acto pragmático, podrían leerse hoy en día como síntoma de la enfermedad de la prisa que nos asedia. Pero quizás, como indicios de un espacio vivo, constantemente creado y destruido por quienes lo habitan, pueden entenderse como el resultado de un acto poético, performativo. Incluso, interpretados como metáforas existenciales de la voluntad del hombre de elegir su propia ruta y perseverar recorriéndola hasta que se convierte en sendero, pueden convertirse también en rastro visible de un acto político. No en vano, con ecos del estructuralismo francés, el situacionismo y la Poética del Espacio de Bachelard, estos atajos se conocen en el ámbito del urbanismo, la jardinería o al paisajismo como “Caminos del Deseo”.

Ismael Teira ha investigado y cartografiado este fenómeno en la ciudad de Santiago de Compostela, en la que la noción de camino adquiere un simbolismo cultural, histórico y formal particular. Un simbolismo que le permite establecer una clara diferencia entre diversas formas de recorrer el territorio siguiendo las vías marcadas  –pasear, deambular, andar o peregrinar – y ese acto performativo, generalmente espontáneo, que crea territorio. De esta investigación, desarrollada entre 2008 y 2011, ha surgido un archivo que documenta los aproximadamente cien metros de atajos de la ciudad, compuesto de fotografías, mapas y geolocalizaciones electrónicas y construido a partir de la propia exploración e intervención del artista en el espacio público.

Para Ismael Teira, los atajos son “ejemplos colectivos y participativos al ser creaciones sociales que dan respuesta a las necesidades del grupo, existiendo un completo acuerdo entre todos los que transitan por estos caminos que se convierten, de modo casi involuntario, en responsables de su continuidad y mantenimiento”. La poética de estas creaciones sociales se convierte en acto político, a veces, en un nivel tan simple como desafiar la prohibición de pisar el césped. Pero en relación a la propia metáfora del “Camino de Deseo”, la capacidad de crear territorio y dejar huella de esa capacidad se convierte para el artista en metáfora optimista del movimiento socio-político que estamos viviendo desde hace unos meses: “Muchos metros (de atajos) desarrollados sin un líder, sin un planteamiento previo… Caminos creados por la gente, por la propia sociedad, sin contar con la colaboración de nadie más que ellos mismos, sus piernas y su deseo de caminar… Si fuimos capaces de crear cien metros de camino todos juntos, ¿por qué no vamos a construir un gran atajo hacia esa sociedad que todos deseamos?”.

Quizás, descontextualizando a Antonio Machado, podríamos ver en “Compostela: Camiños do Desexo” una imagen, un vago reflejo de ese conocido verso… Caminante no hay camino, se hace camino al andar...

___________________________________

Compostela: Camiños de Desexo / Compostela: Μονοπάτια επιθυμίας

Τὰς λεωφόρους ὁδούς ἐκκλίνων διὰ τῶν ἀτραπῶν βάδιζε
Πυθαγόρας ο Σάμιος

Ένα σύντομο μονοπάτι, με μια πρώτη ματιά, δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια ουλή που μένει στο τοπίο όταν, στην προσπάθεια να μικρύνουν το δρόμο για ένα μέρος, επαναλαμβανόμενα βήματα καταστρέφουν τη βλάστηση ανοίγοντας μια εναλλακτική διαδρομή στον καθιερωμένο δρόμο.

Τα σύντομα μονοπάτια, που είναι αδύνατον να ανοίξει κανείς στο τσιμέντο ή στα πεζοδρόμια, είναι συχνά σε πάρκα και χώρους πράσινου στις πόλεις. Ίσως τίπτα περισσότερο από το αποτέλεσμα μιας πρακτικής απόφασης, θα μπορούσαν να ιδωθούν ως σύμπτωμα της αρρώστιας της βιασύνης που μας καταλαμβάνει τη σήμερον ημέρα. Όμως, ίσως, ως ενδείξεις ενός ζώντος χώρου, που συνεχώς δημιουργείται και καταστρέφεται από αυτούς που τον κατοικούν, τα σύντομα μονοπάτια μπορούν να γίνουν κατανοητά ως το αποτέλεσμα μιας ποιητικής, δραστικής πράξης. Ακόμα, αν τα ερμηνεύσει κανείς ως υπαρξιακές μεταφορές της ανθρώπινης θέλησης να διαλέγει κανείς την πορεία του και να τη διατηρεί μέχρι να γίνει δρόμος, τα σύντομα μονοπάτια μπορούν να γίνουν ένα ορατό σημάδι μιας πολιτικής πράξης. Όχι τυχαία, ως απόηχος του γαλλικού στρουκτουραλισμού, σιτουατιονισμού, και την Ποιητική του Χώρου του Bachelard, αυτά τα σύντομα μονοπάτια είναι γνωστά στην πολεοδομία ως «Μονοπάτια επιθυμίας».

Ο Ismael Teira έχει αναζητήσει και έχει χαρτογραφήσει το φαινόμενο στην πόλη Santiago de Compostela, όπου η ιδέα του δρόμου αποκτά έναν συγκεκριμένο πολιτιστικό, ιστορικό και μορφολογικό συμβολισμό. Ένα συμβολισμό που τον επιτρέπει να καθιερώσει μια ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ διαφορετικών τρόπων να διασχίσει κανείς το χώρο ακολουθώντας καθορισμένους δρόμους –σε περίπατο, βόλτα, περιπλάνηση, προσκύνημα- και αυτού του είδους τη δράση, συνήθως αυθόρμητη, που ανοίγει δρόμο. Από αυτή την έρευνα, που έλαβε χώρα μεταξύ του 2008 και του 2011, προέκυψε ένα αρχείο που καταγράφει περίπου εκατό μέτρα σύντομων δρόμων σε φωτογραφίες, χάρτες και ηλεκτρονικές γεωθεσίες· είναι φτιαγμένο χάρη στην εξερεύνηση του ίδιου του καλλιτέχνη και την παρέμβασή του στον δημόσιο χώρο.

Για τον Ismael Teira οι σύντομοι δρόμοι είναι «συλλογικά και συμμετοχικά παραδείγματα, κοινωνικές δημιουργίες που απαντούν στις ανάγκες του κόσμου, και υπάρχουν σε μια πλήρη συμφωνία μεταξύ όλων αυτών που περπατούν αυτά τα μονοπάτια, που γίνονται, σχεδόν αθέλητα, υπεύθυνοι για τη συνέχεια και τη διατήρησή τους». Η ποιητική αυτών των κοινωνικών δημιουργιών μετατρέπεται σε πολιτική πράξη, κάποιες φορές σε ένα τόσο απλό επίπεδο όσο να αψηφεί κανείς την απαγόρευση του να πατάει στο γρασίδι. Όμως, σε σχέση με τη μεταφορά του «μονοπατιού επιθυμίας», η ικανότητα να ανοίγει κανείς δρόμο και να αφήνει ένα ίχνος αυτής της ικανότητας, για τον καλλιτέχνη μετατρέπεται σε αισιόδοξη μεταφορά της κοινωνικο-πολιτικής κίνησης που ζούμε όλοι τους τελευταίους μήνες: «Πολλά μέτρα (σύντομων δρόμων) δημιουργούνται χωρίς αρχηγό, χωρίς πρότερο σχεδιασμό... Μονοπάτια που ανοίγονται από ομάδες, από την ίδια την κοινωνία, χωρίς να βασίζονται σε κανενός τη συνεργασία παρά μόνο στον εαυτό τους, τα πόδια τους και την επιθυμία τους για περπάτημα... Αν μπορούμε να δημιουργήσουμε εκατό μέτρα δρόμου όλοι μαζί, γιατί δεν δημιουργούμε μια τεράστια συντόμευση για την κοινωνία που όλοι επιθυμούμε;».

Ίσως, παραφράζοντας τον Antonio Machado, θα μπορούσαμε να δούμε στο έργο «Compostela: Μονοπάτια επιθυμίας», μια εικόνα, μια ισχνή αντανάκλαση του γνωστού στίχου... Περιπλανώμενε, δεν υπάρχει δρόμος, τον δρόμο τον ανοίγεις περπατώντας...

___________________________________

Compostela: Camiños de Desexo / Compostela: Strade del Desiderio

Allontanati dalle strade frequentate e cammina per i sentieri
Pitagora di Samo

Una scorciatoia non è, in principio, molto più che la cicatrice lasciata sul paesaggio quando, con l'intento di accorciare il percorso verso un posto, ripetuti passi erodono la vegetazione ed aprono un percorso alternativo al percorso impostato.

Le scorciatoie, impossibili da aprire sul cemento o pavimenti, sono comuni in parchi e aree verdi delle città. Forse non sono niente di più che il risultato di un atto pragmatico, ma oggi potrebbero essere lette come un sintomo della malattia della fretta che ci assale. Forse, come indizi di uno spazio vivo, costantemente create e distrutte da coloro che lo abitano, possono essere intese come il risultato di un atto poetico, performativo. Interpretate come metafora esistenziale della volontà dell'uomo di scegliere il proprio percorso e di continuare a percorrerle fino a farle diventare un sentiero, queste scorciatoie possono diventare anche traccia visibile di un atto politico. Non sorprende che, con echi provenienti dallo strutturalismo francese, dal situazionismo e dalla Poetica dello spazio di Bachelard, queste scorciatoie sono conosciute nel campo della progettazione urbanistica, paesaggistica o nel giardinaggio, come "Strade del Desiderio".

Ismael Teira ha studiato e composto una cartografia di questo fenomeno nella città di Santiago de Compostela, dove la nozione di strada acquisisce un particolare simbolismo culturale, storico e formale. Un simbolismo che permette all’artista di stabilire una chiara distinzione tra le varie forme di percorrere il territorio seguendo i sentieri segnati - camminare, passeggiare, deambulare, andare in pellegrinaggio - e quell’atto performativo, di solito spontaneo, che crea territorio. Da questa ricerca, sviluppata tra il 2008 e il 2011, è nato un archivio che documenta i cento metri di scorciatoie della città, fatto di fotografie, mappe e geolocalizzazioni elettroniche e costruito a partire dall’esplorazione e dall’intervento dell'artista nello spazio pubblico .

Per Ismael Teira, le scorciatoie sono "esempi collettivi e partecipativi di creazioni sociali che rispondono alle esigenze del gruppo. Esiste un accordo completo tra tutti coloro che transitano per questi sentieri che a loro volta si trasformano, in modo quasi involontario, in responsabili della loro continuità e manutenzione." La poetica di queste creazioni sociali diventa un atto politico, a volte, ad un livello così semplice come sfidare il divieto di calpestare l'erba. Per quanto riguarda la propria metafora della "Strada del Desiderio", la capacità di creare territorio e il lasciare traccia di questa capacità diventa per l’artista una metafora ottimista del movimento socio-politico che stiamo vivendo da diversi mesi: "Molti metri (di scorciatoie) tracciati senza un leader, senza un’impostazione preventiva... Strade create dalla gente, dalla società, senza l'aiuto di nessuno se non di se stessi, delle loro gambe e del loro desiderio di camminare... Se siamo stati in grado di creare 100 metri di strada insieme, perché non costruire una grande scorciatoia verso la società ideale che tutti desideriamo? ".

Forse, decontestualizzando Antonio Machado, potremmo vedere in "Compostela: Strade del Desiderio" un'immagine, un vago riflesso del famoso verso... Caminante no hay camino, se hace camino al andar…

___________________________________

Compostela: Camiños de Desexo / Compostela: Caminhos do Desejo

Afaste-se dos caminhos freqüentados e caminhe pelas veredas
Pitágoras de Samos

Um atalho não é, a princípio, muito mais que a cicatriz que fica na paisagem quando, com intenção de encurtar o caminho até um lugar, repetidos passos erodem a vegetação, abrindo uma senda alternativa ao caminho estabelecido.

Os atalhos, impossíveis de abrir sobre o cimento e solos empedrados, são frequentes em parques e zonas verdes das cidades. Talvez nada mais que o resultado de um ato pragmático, que poderíamos ler hoje como sintoma de uma enfermidade de pressa que nos assedia. Ou também, como indícios de um espaço vivo, constantemente criado e destruído por seus habitantes, que podem ser entendidos como o resultado de um ato poético, performativo. Inclusive, interpretados como metáforas existenciais da vontade do homem de escolher sua própria rota e perseverar percorrendo-a até converter-se em vereda, podem converter-se também em rastro visível de um ato político. Não em vão, com ecos do estruturalismo francês, do situacionismo e da Poética do Espaço, de Bachelard, estes atalhos são conhecidos, no âmbito do urbanismo, da jardinagem ou do paisagismo, como “Caminhos do Desejo”.

Ismael Teira pesquisou e fez uma cartografia deste fenômeno na cidade de Santiago de Compostela, em que a noção de caminho adquire um simbolismo cultural, histórico e formal particular. Um simbolismo que permite estabelecer uma clara diferença entre diversas formas de percorrer o território seguindo as vias marcadas  –passear, deambular, andar ou peregrinar – e esse ato performativo, geralmente espontâneo, que cria território. Desta pesquisa, desenvolvida entre 2008 e 2011, surgiu um arquivo que documenta aproximadamente cem metros de atalhos da cidade, composto por fotografias, mapas e geo-localizações eletrônicas e construído a partir da própria exploração e intervenção do artista no espaço público.

Para Ismael Teira, os atalhos são “exemplos coletivos e participativos por serem criações sociais que respondem às necessidades do grupo, existindo um acordo entre todos os que transitam por estes caminhos que se convertem, de modo quase involuntário, responsáveis por sua continuidade e manutenção”. A poética destas criações sociais se converte em ato político, às vezes, em um nível tão simples como o de desafiar a proibição de pisar na grama. Mas em relação à própria metáfora do “Caminho do Desejo”, a capacidade de criar território e deixar rastros dessa capacidade se converte para o artista em metáfora otimista do movimento sócio-político que estamos vivendo há alguns meses: “Muitos metros (de atalhos) desenvolvidos sem um líder, sem um projeto prévio… Caminhos criados pelas pessoas, pela própria sociedade, sem contar com a colaboração de ninguém mais que eles mesmos, suas pernas e seu desejo de caminhar… Se fomos capazes de criar cem metros de caminho todos juntos, por que não vamos construir um grande atalho até essa sociedade que todos desejamos?”

Talvez, descontextualizando Antonio Machado, poderíamos ver em “Compostela: Camiños do Desexo” uma imagem, um vago reflexo desse conhecido verso… Caminhante não há caminho, se faz caminho ao andar…